Οι δυνατότητες του ‘σωστού’ φωτισμού υπαίθριων χώρων πολύ συχνά παραγνωρίζονται, ακόμη και σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που λόγω κλίματος οι χώροι αυτοί χρησιμοποιούνται ευρέως στο αστικό περιβάλλον, σε χώρους φιλοξενίας και εστίασης και σε ιδιωτικούς χώρους κατοικίας. Ενώ ο όρος “σωστός” φωτισμός εμπεριέχει υποκειμενική κρίση και μπορεί να διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από άτομο σε άτομο, ο ορισμός του “ποιοτικού φωτισμού” είναι πάντοτε σαφής και συγκεκριμένος.
Ο ποιοτικός φωτισμός ενός κήπου θα πρέπει να είναι αρχικά λειτουργικός, δηλαδή να εξασφαλίζει δηλαδή άριστες συνθήκες για την ασφαλή, άνετη κίνηση, παραμονή και δραστηριότητα στο χώρο και ευέλικτος, δηλαδή να ανταποκρίνεται στις διαφορετικές χρήσεις του χώρου αλλά και στις διαφορετικές ανάγκες και διαθέσεις εκείνων που τον χρησιμοποιούν. Εξίσου σημαντικό είναι να λειτουργεί αρμονικά με την αρχιτεκτονική τοπίου, να αναδεικνύει τις ιδιαίτερες ποιότητές της και να δημιουργεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα νυχτερινή εικόνα και μια ευχάριστη εμπειρία του χώρου. Οι διαθέσιμοι πόροι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με ορθολογισμό και οικολογική συνείδηση και η συνολική εγκατάσταση να είναι υψηλής αποδοτικότητας και ανθεκτικότητας στο χρόνο. Επιπροσθέτως οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών φωτισμού (βλέπε LED) καθώς και των “έξυπνων” συστημάτων ελέγχου φωτισμού (βλέπε μέσω WLAN και εφαρμογών για κινητά και ταμπλέτες) θα πρέπει να αξιοποιούνται για τη δημιουργία αξιομνημόνευτων σκηνογραφικών εντυπώσεων με ταυτόχρονο περιορισμό στην κατανάλωση ενέργειας.
Η επιλογή των κατάλληλων φωτιστικών σωμάτων και λαμπτήρων αποτελεί το τελικό στάδιο στη διαδικασία σχεδιασμού του φωτισμού ενός κήπου και γίνεται με βάση τους ακόλουθους παράγοντες:
- Τους στόχους που η μελέτη έχει θέσει, την ιεράρχιση δηλαδή των προτεραιοτήτων ως προς τις περιοχές και τα στοιχεία του κήπου (πέργκολες, γλυπτά, κατασκευές, κολυμβητικές δεξαμενές, δέντρα, θάμνοι, συνθέσεις με λουλούδια, τοίχοι κλπ) που είναι επιθυμητό να αναδεικτούν καθώς και το είδους του φωτισμού που απαιτείται ανά περιοχή (άμεσος, έμμεσος, προσανατολισμού, τονισμού, περιγράμματος, κλπ).
- Τις τεχνικές φωτισμού που έχει αποφασισθεί από τη μελέτη να χρησιμοποιηθούν. Η επιλογή των κατάλληλων τεχνικών εμπεριέχει αποφάσεις για τον αριθμό, το είδος, το τρόπο στήριξης, το ύψος, την εμφάνιση και την ενσωμάτωση των φωτιστικών στο χώρο, καθώς επίσης και για το είδος της φωτεινής δέσμης, τη φωτεινή ένταση και τις χρωματικές ιδιότητες του εκπεμπόμενου φωτός.
- Τα διαθέσιμα σημεία εγκατάστασης των φωτιστικών σωμάτων και τον τρόπο στήριξης τους.
- Τα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής στην οποία ο κήπος βρίσκεται (θάλασσα, βουνό, πόλη).
- Το κόστος, την κατανάλωση ενέργειας, το βαθμό προστασίας, το υλικό κατασκευής, τη διάρκεια ζωής του λαμπτήρα, την τροφοδοσία παροχής ηλεκτρικού ρεύματος (χαμηλή τάση, τάση δικτύου), την εφαρμογή ρυθμιστών έντασης του φωτισμού, χρονοδιακοπτών ή αισθητήρων κίνησης και τον τρόπο / κόστος συντήρησης.
Κατά τη διαδικασία επιλογής φωτιστικών σωμάτων και λαμπτήρων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη μια σειρά από επιπλέον παράγοντες:
- Απόκρυψη της πηγής φωτός
Σημαντική επιδίωξη κάθε “ποιοτικής” μελέτης φωτισμού τοπίου είναι να είναι ορατά τα αποτελέσματα του φωτισμού και όχι οι πηγές του φωτός. Για την απόφυγη πρόκλησης άμεσης ή εξ αντανακλάσεως θάμβωσης είναι αρχικά απαραίτητη η σωστή επιλογή των κατάλληλων σημείων εγκατάστασης των φωτιστικών σωμάτων. Η προσαρμογή φακών διάχυσης και ειδικών αντιθαμβωτικών περσίδων στα φωτιστικά σώματα συμβάλλει στην ανάδειξη μόνο εκείνων των στοιχείων του κήπου που έχουν επιλεγεί να φωτιστούν χωρίς τη δημιουργία οπτικών ενοχλήσεων.
- Αποφυγή υπερφωτισμού
Η χρησιμοποίηση περισσότερων πηγών φωτός χαμηλότερης φωτεινής έντασης και εστιασμένου φωτισμού παρά λιγότερων υψηλότερης έντασης διάχυτου ομοιόμορφου φωτισμού είναι πάντα προτιμότερη.
- Ισορροπία μεταξύ επιπέδων φωτισμού εσωτερικών και εξωτερικών χώρων
Σε κάθε πετυχημένο σχεδιασμό φωτισμού θα πρέπει πρωτίστως να υπάρχει ισορροπία μεταξύ των επιπέδων φωτισμού στο εσωτερικό μιας κατοικίας και στους εξωτερικούς της χώρους. Στην περίπτωση που ο εσωτερικός φωτισμός είναι υπερβολικά έντονος, οι μεγάλες γυάλινες επιφάνειες των παραθύρων και των πορτών λειτουργούν ως καθρέπτες, αλλοιώνοντας τη θέα προς τον κήπο.
- Συνδυασμός διαφορετικών τεχνικών φωτισμού
Ο συνδυασμός και η αλληλεπίδραση διαφορετικών τεχνικών φωτισμού με τη χρήση διαφορετικών τύπων φωτιστικών σωμάτων θα πρέπει να έχει αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ευχάριστου, ασφαλούς νυχτερινού περιβάλλοντος. Κάθε στοιχείο του κήπου μπορεί να ωφεληθεί από το φωτισμό ανάδειξης. Ένα δέντρο, ένας τοίχος καλυμμένος με κισσό ή ένα σιντριβάνι μπορούν να μεταμορφωθούν σε υπέροχες εστίες ενδιαφέροντος τη νύχτα. Το φως μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το τονισμό των αντιθέσεων στην υφή και για τη δημιουργία μαγευτικών σκιών. Φυλλωσιές φωτισμένες από πίσω και φωτισμένα διακοσμητικά αντικείμενα προσθέτουν μια εντυπωσιακά θεατρική διάσταση στο χώρο. Τα μεγέθη και οι αναλογίες μπορούν επίσης να τροποποιηθούν, για παράδειγμα μια σειρά από φανάρια που χάνονται στο βάθος του κήπου, θα κάνουν το χώρο να δείχνει μεγαλύτερος και πιο μυστηριώδης.
- Ανάδειξη φυτικού υλικού
Τα φυτά ενός κήπου από τους μικρούς θάμνους μέχρι τα μεγάλα δέντρα αναδεικνύονται εάν φωτιστούν από χαμηλά είτε με μικρά σποτ στηριγμένα στο έδαφος είτε με χωνευτά στο έδαφος φωτιστικά. Τα φυτά που είναι πιο πυκνά, καθώς και οι μεγάλοι θάμνοι συνήθως χρειάζονται περισσότερα από ένα φωτιστικά για να τονισθεί το μέγεθος και το σχήμα τους. Ένα δέντρο φωτισμένο από πίσω, έτσι ώστε να διαγράφεται μόνο η σιλουέτα του μπορεί να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό ειδικά εάν πρόκειται για τα γυμνά κλαδιά φυλλοβόλων δέντρων το χειμώνα. Ο φωτισμός από εμπρός τονίζει τα φύλλα καλύτερα, αλλά μπορεί να αφήνει την κορυφή του δέντρου στο σκοτάδι.